Oneindige groei – een heerlijk vooruitzicht

Een positieve boodschap in plaats van al die onheilstijdingen over de natuur en het klimaat – daar snakken we naar. De kop boven het stuk van Ralf Bodelier ‘Oneindige groei op een eindige planeet – het kan’ belooft veel, maar slaat in vele opzichten de plank toch mis.

Om te beginnen is oneindige groei volgens de fysica onmogelijk. We zouden het artikel daarmee ter zijde kunnen leggen. Toch staan er een aantal punten in het stuk die de moeite van het lezen waard zijn.

-          De discussie over groei versus ‘ontgroei’ (degrowth)

Groei zou volgens Bodelier noodzakelijk zijn om onze welvaart en ons geluk te laten groeien. In de jaren 70 waren Nederlanders al gelukkig. Daarna zijn ze rijker geworden , maar niet gelukkiger, aldus professor Ruut Veenhoven. Nobelprijswinnaars Stiglitz en Sen hebben in 2009 al gezegd dat het BBP als maat voor welvaart verkeerd is, en introduceerden daarom het begrip ‘brede welvaart’. Dit is intussen gekoppeld aan de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s). Groei en het meten ervan in % BBP leidt in veel gevallen tot schade, niet alleen aan de natuur en de gezondheid, maar uiteindelijk ook aan het verdienvermogen van allerlei sectoren (waaronder landbouw). Wanneer de aandacht op de brede welvaart wordt gericht, betekent dit op sommige terreinen wel degelijk groei: investeren in onderwijs, in gezondheid (zorg, preventie, beschikbaarheid van natuur en schone lucht, water en bodem, gezond voedsel), klimaatneutrale en -adaptieve woningen en woonplaatsen. Op andere terreinen (zoals bijvoorbeeld de olie- en gassector en sectoren die daarvan afhankelijk zijn) ontgroei en desinvestering.

 

-         Relatieve ontkoppeling

Relatieve ontkoppeling is inderdaad gaande, door grotere grondstof- en energie-efficiëntie. Het nadeel is dat daarbij dan meteen het ‘rebound’-effect optreedt: weliswaar staat onze huiskamer niet meer vol met grammofoons, bandrecorders recorders etc, maar het feit dat alles nu pop de smartphone past, betekent niet alleen een veel groter gebruik van energie (servers) en metalen, maar daarnaast staan huis- en slaapkamers nu vol met grote plasmaschermen, playstations, en digitale audiosets. De verbrandingsmotoren van auto’s worden steeds efficiënter, maar de auto’s worden groter en zwaarder, waardoor het effect weer teniet wordt gedaan. De expansie van de e-fiets is enerzijds als een voordeel aan te wijzen, indien deze in de plaats kom van de auto (forenzen via de snelfietspaden), maar wanneer steeds vaker de e-fiets wordt genomen in plaats van de gewone fiets is het tegendeel het geval.

-         De discussie over bevolkingsgroei en mondiale voedselzekerheid

Bodelier wijst op de bevolkingskrimp op veel plaatsen in de wereld, als gevolg van toename van de welvaart en onderwijs. Deze trend is al sinds de jaren 80 bekend. Daardoor vlakt de bevolkingsgroei inderdaad af. Bodelier noemt zelf het jaar 2060 voor ‘peak people’.  Dat zal helaas te laat zijn om de trends bij te houden in klimaatverandering en biodiversiteitsafname zoals die door de verschillende VN-onderzoekspanels (IPPC, IPBES) worden gesignaleerd. Peak people zou weleens eerder plaats kunnen vinden als gevolg van de rampen die de planeet in toenemende mate teisteren - droogte, brand, overstromingen, erosie, ontbossing etc - en leiden tot een vermindering van de beschikbaarheid van vruchtbare bodem, water en bestuivers om door middel van landbouw in voedsel voor de bevolking te voorzien.

 

-         Overvloed en de keuzes voor de langere termijn

Het zijn ook teveel thema’s voor een overkoepelende visie. Op elk van deze thema’s zijn de laatste jaren de inzichten gegroeid, mede door de stormachtige ontwikkelingen in de praktijk. Bodelier is van sommige op de hoogte, maar mist ook veel. Hij heeft gelijk dat er op veel gebieden overvloed is: aan energie van de zon, aan hersens en handen om de transities op het gebied van demografie, energie, landbouw, en de daaraan gekoppelde systemen van consumptie, wonen, mobiliteit in gang te zetten en te versnellen. Er is ook genoeg geld om hierin te investeren. Waarom maken politici en de mensen die op hen stemmen dan toch steeds de verkeerde keuzes? Het antwoord moet worden gezocht bij de kortetermijnbelangen van de huidige grote spelers in de economie en hun aandeelhouders. Stevigere, meer visionaire en strategische beslissingen zijn nodig, en meer ongevoeligheid voor de lobby. Zodat wij, maar vooral de generaties na ons, ook nog goed kunnen leven.

Leren door te doen: kleinschalig circulair ondernemerschap

Als adviseur circulaire economie ben ik in verschillende fasen betrokken geweest bij een vijftal kleinschalige circulaire projecten in de regio Holland-Rijnland. De projecten hebben alle steun gekregen vanuit het LEADER-programma. Om de ervaringen onderling te delen, maar ook om deze zichtbaar te maken voor anderen, heb ik twee kennissessies georganiseerd met de betrokken ondernemers.  

Deze vijf ondernemingen bevroegen elkaar in de sessies over hun ervaringen:
De Groene Bollenschuur (Hillegom)

Green Floats (Boskoop)

HiHaHut (verschillende locaties, regio Holland Rijnland)
Tuinderij De Kievit (Katwijk)
Bed & Bulbs (Noordwijk)
 

Materialen en grondstoffen in de kringloop houden

De initiatiefnemers hebben allemaal veel geleerd van de technische kant van circulaire economie. De vertaling naar de praktijk van hun specifieke project betekent actief ontdekken wat er technisch allemaal mogelijk is; deze opties moeten vervolgens goed worden afgewogen om tot een keuze te komen. Er is niet een circulaire oplossing die per se de juiste is. 

Bij het maken van de keuzes over toe te passen technologieën, materialen en installaties spelen veel zaken een rol: de eigen drijfveren en ambities, de verwachtingen en eisen van de omgeving (bijvoorbeeld de gemeente, de Omgevingsdienst, het waterschap of de Monumentencommissie), de functies die het gebouw of stuk land moet vervullen, en de mogelijkheden die de uitvoerders van het project zelf hebben (tijd, menskracht, financiële mogelijkheden, toegang tot kennis en netwerk, ervaring).

Uiteraard geldt dat je in de verschillende fasen van het project (ontwerp, uitvoering en exploitatie) zo hoog mogelijk op de R-ladder probeert te komen.

Alle initiatiefnemers hebben in de praktijk veel opgestoken over de mogelijkheden om kringlopen (van materialen, water, energie) te sluiten, afval te minimaliseren, materialen of producten opnieuw te gebruiken, zoals dakpannen, hout, betonnen vloer, stenen, plantaardige resten, en in bredere zin veel geleerd over duurzaam produceren. Het denken over circulair bouwen leidt tot een sterkere focus op de functie van het object en maakt dus ook andere keuzes mogelijk. Zo hoeft een drijvend recreatiehuisje geen motor te hebben, het is geen boot. Een gebouw dat tijdelijk is vraagt om een constructie die eenvoudig demontabel is.

Green Floats

Door in contact te gaan met andere circulaire projecten in de omgeving kwamen de initiatiefnemers erachter dat er hele interessante constructies en materialen mogelijk zijn en werd ook zichtbaar welke materialen beschikbaar zijn voor hergebruik in plaats van nieuw aan te schaffen. Hun gerealiseerde projecten kunnen op hun beurt weer dienen als inspiratiebron voor anderen.

Proces, samenwerking en communicatie

In de samenwerking onderscheiden de initiatiefnemers/uitvoerders de samenwerking met verschillende partijen:

Projectpartners

In de projecten werd en wordt zowel in de ontwikkel- en (op)bouwfase als in de lopende exploitatie samengewerkt met andere ondernemers en organisaties, die bijdragen aan het totale resultaat en de uitstraling van het project. De ambitie van de initiatiefnemer en de mate waarin hij/zij anderen heeft weten te inspireren blijkt in deze projecten erg belangrijk te zijn; bijvoorbeeld de samenwerking met een boerderijwinkel die ingrediënten voor het ontbijt levert van de B&B; de samenwerking met de boeren waarbij de tijdelijke recreatieverblijven komen te staan; of de samenwerking met andere ondernemingen die samen op het herontwikkelde stuk grond hun diensten en producten aanbieden. Al deze partners dragen ook samen het verhaal uit van de resultaten van het specifieke circulaire  project.

 

Uitvoerende partijen, zoals architect, aannemer, leveranciers

bouw van de Groene Bollenschuur

Door de uitvoerende partijen uit te dagen om dingen (bijvoorbeeld een bepaald procedé, een bepaald materiaal, een bepaalde installatie) uit te proberen, en voet bij stuk te houden wat betreft de circulaire ambitie (bijvoorbeeld de wijze van slopen van bestaande opstallen), hebben de initiatiefnemers interessante innovaties kunnen doorvoeren en ook de uitvoerders hebben geleerd wat er mogelijk is. In het praktische contact met leveranciers van gereedschappen, materialen en installaties konden de initiatiefnemers laten zien wat ze aan het doen zijn en daarmee interesse kunnen kweken voor hun circulaire innovatie. Dit levert verdere spin-off op in de keten en de omgeving, voor de samenwerking in het eigen project en in het inspireren van andere initiatieven.

 

Klant en afnemer

Korte ketens naar de klanten

Veel van de producten en diensten gaan vergezeld van een verhaal en een beleving, die waarde toevoegen voor de klant. Bijvoorbeeld de geschiedenissen van de groene bollenschuur in Hillegom en de stenen bollenschuur in Noordwijk en hun transformaties, het verhaal van het biologische voedsel en de korte ketens naar de klanten van de Tuinderij de Kievit, het verhaal van de transformatie van de Proeftuin van Holland naar een bruisende bundeling van bedrijven en een plek die uitnodigt om te bezoeken en te beleven, en tot slot de onverwachte off-grid natuurbeleving die HiHaHut in de Randstad kan bieden.

Overheden 

Wanneer het gaat over de ervaringen met de overheden zijn deze zeer intensief en uitgebreid, deels positief en deels negatief. Een van de lessen is dat een overheid niet één geluid uitdraagt. Er zijn ambities (voor duurzaamheid en circulaire economie in nota’s en raadsverslagen enerzijds, en de praktijk van het verkrijgen van een vergunning en het voldoen aan wettelijke eisen anderzijds. Deze stroken zelden met elkaar. Gemeenten lijken niet goed te beseffen hoeveel moeite het kost om tot uitvoering van op duurzame innovaties gerichte projecten te komen; de initiatiefnemers vonden niet altijd ambtenaren op hun pad die creatief waren en mee dachten.

Het blijkt daarom essentieel een zeer actieve en vasthoudende benadering te kiezen, goed beslagen ten ijs te komen met kennis van zaken en goed voorbereide plannen. Probeer aan te sluiten bij wat de betreffende overheid beleidsmatig belangrijk vindt en wil bereiken en laat zien hoe jouw project daaraan bijdraagt. Maak de hiervoor benodigde tijd en energie beschikbaar en investeer hierin. 

Omgeving

De initiatiefnemers lieten ook allemaal weten hoe belangrijk het is de omgeving mee te nemen. Het eigen dorp, de omwonenden, mensen met vergelijkbare plannen, ondernemers die een rol kunnen spelen in het realiseren van het plan en in de toekomst. Zij vormen het draagvlak dat kan helpen, maar bij ontbreken daarvan ook kan tegenwerken. Ook hierin moet worden geïnvesteerd door te laten zien wat je van plan bent en ook goed te luisteren en de verbinding te zoeken. De interesse en naamsbekendheid die vervolgens in de exploitatiefase kan worden bereikt in de
omgeving draagt in belangrijke mate bij aan de waarde van het project en levert ook spin-off op, in kennis, inspiratie, kwaliteit en dynamiek in de omgeving. 

Samenwerking leidde in de verschillende fasen van het project (voorbereiding, aanvraag, uitvoering, exploitatie) in alle projecten tot betere resultaten doordat kennis, ervaring, ideeën, inspiratie en uitkomsten werden gedeeld.

 

Financieel/Businessmodel/Waardecreatie

Bij de waardecreatie en het businessmodel van al deze projecten speelt de beleving een belangrijke rol. Het vertellen van het verhaal achter het project, de dienst en het product en dit op een goede manier zichtbaar maken en communiceren met de klanten is een essentieel onderdeel van alle projecten en hun businessmodellen. Bijvoorbeeld het ervaren van off-grid leven in de natuur in de Randstad; de afzet van groentepakketten via een korte keten, plus sociale meerwaarde zoals participatie van en zingeving aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en vrijwilligers.

Conclusie

Circulaire economie is ook voor kleine ondernemingen in de praktijk haalbaar. Dat hebben deze ondernemers laten zien op hun manier – met de behaalde successen in de vorm van tastbare resultaten kunnen zij nu hopelijk weer anderen inspireren!

Ook voor mij was het enorm inspirerend en leerzaam om met deze ondernemers te mogen meelopen in hun reis van idee via projectaanvraag naar uitvoering. Zij zijn in het diepe gesprongen en hebben risico’s genomen, om vervolgens stuk voor stuk prachtige bedrijven te ontwikkelen.

Terug naar mijn website: foxgloves.eu