maandag 8 augustus 2022

Oneindige groei – een heerlijk vooruitzicht


Een positieve boodschap in plaats van al die onheilstijdingen over de natuur en het klimaat – daar snakken we naar. De kop boven het stuk van Ralf Bodelier ‘Oneindige groei op een eindige planeet – het kan’ belooft veel, maar slaat in vele opzichten de plank toch mis.

Om te beginnen is oneindige groei volgens de fysica onmogelijk. We zouden het artikel daarmee ter zijde kunnen leggen. Toch staan er een aantal punten in het stuk die de moeite van het lezen waard zijn.

-          De discussie over groei versus ‘ontgroei’ (degrowth)

Groei zou volgens Bodelier noodzakelijk zijn om onze welvaart en ons geluk te laten groeien. In de jaren 70 waren Nederlanders al gelukkig. Daarna zijn ze rijker geworden , maar niet gelukkiger, aldus professor Ruut Veenhoven. Nobelprijswinnaars Stiglitz en Sen hebben in 2009 al gezegd dat het BBP als maat voor welvaart verkeerd is, en introduceerden daarom het begrip ‘brede welvaart’. Dit is intussen gekoppeld aan de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s). Groei en het meten ervan in % BBP leidt in veel gevallen tot schade, niet alleen aan de natuur en de gezondheid, maar uiteindelijk ook aan het verdienvermogen van allerlei sectoren (waaronder landbouw). Wanneer de aandacht op de brede welvaart wordt gericht, betekent dit op sommige terreinen wel degelijk groei: investeren in onderwijs, in gezondheid (zorg, preventie, beschikbaarheid van natuur en schone lucht, water en bodem, gezond voedsel), klimaatneutrale en -adaptieve woningen en woonplaatsen. Op andere terreinen (zoals bijvoorbeeld de olie- en gassector en sectoren die daarvan afhankelijk zijn) ontgroei en desinvestering.

 

-         Relatieve ontkoppeling

Relatieve ontkoppeling is inderdaad gaande, door grotere grondstof- en energie-efficiĆ«ntie. Het nadeel is dat daarbij dan meteen het ‘rebound’-effect optreedt: weliswaar staat onze huiskamer niet meer vol met grammofoons, bandrecorders recorders etc, maar het feit dat alles nu pop de smartphone past, betekent niet alleen een veel groter gebruik van energie (servers) en metalen, maar daarnaast staan huis- en slaapkamers nu vol met grote plasmaschermen, playstations, en digitale audiosets. De verbrandingsmotoren van auto’s worden steeds efficiĆ«nter, maar de auto’s worden groter en zwaarder, waardoor het effect weer teniet wordt gedaan. De expansie van de e-fiets is enerzijds als een voordeel aan te wijzen, indien deze in de plaats kom van de auto (forenzen via de snelfietspaden), maar wanneer steeds vaker de e-fiets wordt genomen in plaats van de gewone fiets is het tegendeel het geval.

-         De discussie over bevolkingsgroei en mondiale voedselzekerheid

Bodelier wijst op de bevolkingskrimp op veel plaatsen in de wereld, als gevolg van toename van de welvaart en onderwijs. Deze trend is al sinds de jaren 80 bekend. Daardoor vlakt de bevolkingsgroei inderdaad af. Bodelier noemt zelf het jaar 2060 voor ‘peak people’.  Dat zal helaas te laat zijn om de trends bij te houden in klimaatverandering en biodiversiteitsafname zoals die door de verschillende VN-onderzoekspanels (IPPC, IPBES) worden gesignaleerd. Peak people zou weleens eerder plaats kunnen vinden als gevolg van de rampen die de planeet in toenemende mate teisteren - droogte, brand, overstromingen, erosie, ontbossing etc - en leiden tot een vermindering van de beschikbaarheid van vruchtbare bodem, water en bestuivers om door middel van landbouw in voedsel voor de bevolking te voorzien.

 Nederlandse natuur: de 10 grootste nationale parken van Nederland

-         Overvloed en de keuzes voor de langere termijn

Het zijn ook teveel thema’s voor een overkoepelende visie. Op elk van deze thema’s zijn de laatste jaren de inzichten gegroeid, mede door de stormachtige ontwikkelingen in de praktijk. Bodelier is van sommige op de hoogte, maar mist ook veel. Hij heeft gelijk dat er op veel gebieden overvloed is: aan energie van de zon, aan hersens en handen om de transities op het gebied van demografie, energie, landbouw, en de daaraan gekoppelde systemen van consumptie, wonen, mobiliteit in gang te zetten en te versnellen. Er is ook genoeg geld om hierin te investeren. Waarom maken politici en de mensen die op hen stemmen dan toch steeds de verkeerde keuzes? Het antwoord moet worden gezocht bij de kortetermijnbelangen van de huidige grote spelers in de economie en hun aandeelhouders. Stevigere, meer visionaire en strategische beslissingen zijn nodig, en meer ongevoeligheid voor de lobby. Zodat wij, maar vooral de generaties na ons, ook nog goed kunnen leven.