dinsdag 20 september 2016

‘In 2050 moet al het afval worden hergebruikt’ - Nederland Circulair



‘In 2050 moet al het afval worden hergebruikt’, kopte de Volkskrant woensdag 14 september, naar aanleiding van de publicatie van de Rijksbrede strategie NL circulair in 2050
Daarmee bevestigt de krant een hardnekkige mythe rond circulaire economie die maar blijft rondzingen, namelijk dat circulaire economie eigenlijk hetzelfde is als recyclen, en dat er dus vooral een intensivering van gescheiden inzameling nodig is om kringlopen te sluiten en tot een duurzame productie en consumptie te komen. 

In de kringloop houden 

Maar dat is maar een klein deel van het verhaal. Wie zich een beetje heeft verdiept in de theorie en voorbeelden van de circulaire economie, kent de ‘de acht-op-z’n-kant’ van de Ellen MacArthur Foundation. Daarin zitten nog tal van andere en ook hoogwaardigere opties, elders in de waardeketen, gericht op het in de kringloop houden van materiaal.


Circulaire economie is een concept van een economie waarbij grondstoffen zo duurzaam mogelijk worden gewonnen, zo min mogelijk worden opgebruikt, zo lang mogelijk in de kringloop blijven, zo hoogwaardig mogelijk worden hergebruikt, in andere vormen opnieuw ingezet en tot slot wellicht toch nog afval worden, maar dan zo min mogelijk. En het gaat om een mondiaal concept dat een mondiale aanpak vereist vanwege de verwevenheid van de ketens en kringlopen.

Staatssecretaris: vervangen van primaire door secundaire grondstoffen

In het interview dat de Volkskrant met haar afnam doet ook staatssecretaris Dijksma zelf het concept circulaire economie tekort, door vooral op de vervanging van primaire door secundaire grondstoffen in te gaan, en op het wegnemen van belemmeringen voor het bedrijfsleven om gerecyclede grondstoffen te gebruiken. Als belangrijk issue noemt de krant het ‘weerbarstige probleem van de klassieke chipsverpakking’. 

Rijksbreed: anders produceren en consumeren

Het rijksbrede programma mikt daarnaast ook op hoogwaardiger benutting van grondstoffen zodat er (primaire) grondstoffen worden bespaard en op anders (‘nieuw’) produceren en consumeren. Dat zijn inderdaad belangrijke aspecten van een transitie naar een circulaire economie, zoals ook te zien in het schema dat de Ellen MacArthur Foundation hanteert.
Gezien de positie op de Europese en wereldmarkt kan dat niet in Nederland alleen. Een goed begin zou in Europa kunnen worden gemaakt. Economische instrumenten, nog steeds de heilige graal van veel milieu-economen omdat ze prikkels creëren voor duurzamer produceren en consumeren, zijn op een dood spoor gekomen. De praktijk is weerbarstiger gebleken dan gedacht – met uitzondering van een enkel voorbeeld, zoals de belasting op storten en verbranden van afvalstoffen (die als extra prikkel dient om recycling aan te moedigen). En volgens de staatssecretaris moeten we het daar niet van hebben: ‘Het is niet effectief om de verantwoordelijkheid af te schuiven op één partij in de keten, de ondernemers’. Daarbij ziet zij blijkbaar over het hoofd dat prijsprikkels (bijvoorbeeld heffingen op primaire grondstoffen) juist ook in de consumementenprijs zullen doorwerken en daarmee de consument tot andere aankoopkeuzes zullen aanmoedigen. Gelukkig staat dat wel in het plan, al zal het slechts mondjesmaat worden toegepast; economische instrumenten zullen in het algemeen pas echt werken als ze op grotere schaal (de hele Europese markt) worden toegepast. En dat is de afgelopen jaren nog ingewikkelder gebleken. 

Ecodesign

Een ander instrument om te zorgen dat de minst duurzame producten uit de markt worden gedrukt, is het stellen van minimumstandaarden aan producten. Dat zou heel goed kunnen middels ecodesign-eisen: een Europese richtlijn bepaalt dat producten een bepaalde mate van energie-efficiëntie moeten hebben om op de Europese markt te mogen komen. Deze regels zouden zo spoedig mogelijk ook aspecten als levensduur, hergebruik, repareerbaarheid, renovatie en recyclebaarheid van producten moeten gaan omvatten. De lidstaten zijn het daarover eens en hebben de Europese Commissie opgeroepen er vaart achter te zetten. Dit kan echt alleen Europees, vanwege de gemeenschappelijke markt voor veel producten. In het rijksbrede programma beschrijven Kamp (Economische zaken, dat ook energie, landbouw en voedsel omvat) en Dijksma (Milieu) dat er afspraken gaan komen met producenten, zodat nieuwe producten gerecyclede of biobased grondstoffen bevatten. Of, en zoja hoe dat kan gaan werken in een open economie als de Nederlandse is zeer de vraag.

Inspiratie voor transitie

Met de aansprekende vormgeving met veel praktische voorbeelden en ‘talking heads’ is het programma richtinggevend, inspirerend en mobiliserend van aard. Het noemt tal van grotere en kleinere acties die al lopen of nog zullen worden opgestart of al op gang zijn, vaak in samenwerking met het bedrijfsleven. Dat stemt hoopvol. Maar van de rijksoverheid verwachten we meer, en dan valt het toch tegen. Het plan bevat geen ‘roadmap’ van stappen die gezet zullen worden, er zullen geen extra middelen worden ingezet, er is geen zekerheid dat de afspraken met het bedrijfsleven tot resultaten leiden. De vereiste prioritering, versnelling en intensivering die nodig zijn om een transitie naar een circulaire economie te bewerkstelligen, blijven achterwege. Wel zijn er vijf prioriteiten benoemd, die elk hun eigen transitie-agenda zullen krijgen. Op zich is dat een goede zaak, want generieke afspraken zullen niet werken, elke sector heeft andere actoren en andere knelpunten die elk om een eigen aanpak vragen. 

Risico van versnippering vraagt om krachtige regie

Een risico bij zo’n aanpak is versnippering, waarbij alle afzonderlijke kleine plannen en acties elk hun eigen weg zullen gaan, en elk hun eigen dynamiek zullen kennen. De kunst zal daarom zijn hier de regie op te houden, te zorgen dat alle betrokken partijen het grotere doel in de gaten blijven houden en op koers blijven. Bovendien zullen SER, milieubeweging en Tweede Kamer de minister en staatsecretaris (en de andere betrokken bewindslieden zoals Ploumen en Koenders) bij de les moeten blijven houden, en voortgang op het gehele plan bewaken. Dan gaat het dus niet om de chipsverpakking. 


Terug naar mijn website: www.foxgloves.eu