‘In 2050 moet al het afval
worden hergebruikt’, kopte de Volkskrant woensdag 14 september, naar aanleiding
van de publicatie van de Rijksbrede strategie NL circulair in 2050
Daarmee bevestigt de krant een hardnekkige mythe rond
circulaire economie die maar blijft rondzingen, namelijk dat circulaire
economie eigenlijk hetzelfde is als recyclen, en dat er dus vooral een
intensivering van gescheiden inzameling nodig is om kringlopen te sluiten en
tot een duurzame productie en consumptie te komen.
In de kringloop houden
Maar dat is maar een klein deel van het verhaal. Wie zich
een beetje heeft verdiept in de theorie en voorbeelden van de circulaire
economie, kent de ‘de acht-op-z’n-kant’ van de Ellen MacArthur Foundation. Daarin
zitten nog tal van andere en ook hoogwaardigere opties, elders in de waardeketen,
gericht op het in de kringloop houden van materiaal.
Circulaire economie is een concept van een economie waarbij
grondstoffen zo duurzaam mogelijk worden gewonnen, zo min mogelijk worden
opgebruikt, zo lang mogelijk in de kringloop blijven, zo hoogwaardig mogelijk
worden hergebruikt, in andere vormen opnieuw ingezet en tot slot wellicht toch
nog afval worden, maar dan zo min mogelijk. En het gaat om een mondiaal concept
dat een mondiale aanpak vereist vanwege de verwevenheid van de ketens en
kringlopen.
Staatssecretaris:
vervangen van primaire door secundaire grondstoffen
In het interview dat de Volkskrant met haar afnam doet ook staatssecretaris
Dijksma zelf het concept circulaire economie tekort, door vooral op de
vervanging van primaire door secundaire grondstoffen in te gaan, en op het
wegnemen van belemmeringen voor het bedrijfsleven om gerecyclede grondstoffen
te gebruiken. Als belangrijk issue noemt de krant het ‘weerbarstige probleem
van de klassieke chipsverpakking’.
Rijksbreed: anders
produceren en consumeren
Het rijksbrede programma mikt daarnaast ook op hoogwaardiger
benutting van grondstoffen zodat er (primaire) grondstoffen worden bespaard en op
anders (‘nieuw’) produceren en consumeren. Dat zijn inderdaad belangrijke
aspecten van een transitie naar een circulaire economie, zoals ook te zien in
het schema dat de Ellen MacArthur Foundation hanteert.
Gezien de positie op de Europese en wereldmarkt kan dat niet
in Nederland alleen. Een goed begin zou in Europa kunnen worden gemaakt.
Economische instrumenten, nog steeds de heilige graal van veel milieu-economen
omdat ze prikkels creëren voor duurzamer produceren en consumeren, zijn op een
dood spoor gekomen. De praktijk is weerbarstiger gebleken dan gedacht – met
uitzondering van een enkel voorbeeld, zoals de belasting op storten en
verbranden van afvalstoffen (die als extra prikkel dient om recycling aan te
moedigen). En volgens de staatssecretaris moeten we het daar niet van hebben: ‘Het
is niet effectief om de verantwoordelijkheid af te schuiven op één partij in de
keten, de ondernemers’. Daarbij ziet zij blijkbaar over het hoofd dat
prijsprikkels (bijvoorbeeld heffingen op primaire grondstoffen) juist ook in de
consumementenprijs zullen doorwerken en daarmee de consument tot andere aankoopkeuzes
zullen aanmoedigen. Gelukkig staat dat wel in het plan, al zal het slechts
mondjesmaat worden toegepast; economische instrumenten zullen in het algemeen
pas echt werken als ze op grotere schaal (de hele Europese markt) worden
toegepast. En dat is de afgelopen jaren nog ingewikkelder gebleken.
Ecodesign
Een ander instrument om te zorgen dat de minst duurzame
producten uit de markt worden gedrukt, is het stellen van minimumstandaarden
aan producten. Dat zou heel goed kunnen middels ecodesign-eisen: een Europese
richtlijn bepaalt dat producten een bepaalde mate van energie-efficiëntie moeten
hebben om op de Europese markt te mogen komen. Deze regels zouden zo spoedig
mogelijk ook aspecten als levensduur, hergebruik, repareerbaarheid, renovatie
en recyclebaarheid van producten moeten gaan omvatten. De lidstaten zijn het daarover
eens en hebben de Europese Commissie opgeroepen er vaart achter te zetten. Dit
kan echt alleen Europees, vanwege de gemeenschappelijke markt voor veel
producten. In het rijksbrede programma beschrijven Kamp (Economische zaken, dat
ook energie, landbouw en voedsel omvat) en Dijksma (Milieu) dat er afspraken gaan
komen met producenten, zodat nieuwe producten gerecyclede of biobased
grondstoffen bevatten. Of, en zoja hoe dat kan gaan werken in een open economie
als de Nederlandse is zeer de vraag.
Inspiratie voor
transitie
Met de aansprekende vormgeving met veel praktische
voorbeelden en ‘talking heads’ is het programma richtinggevend, inspirerend en
mobiliserend van aard. Het noemt tal van grotere en kleinere acties die al
lopen of nog zullen worden opgestart of al op gang zijn, vaak in samenwerking
met het bedrijfsleven. Dat stemt hoopvol. Maar van de rijksoverheid verwachten
we meer, en dan valt het toch tegen. Het plan bevat geen ‘roadmap’ van stappen die
gezet zullen worden, er zullen geen extra middelen worden ingezet, er is geen zekerheid
dat de afspraken met het bedrijfsleven tot resultaten leiden. De vereiste prioritering,
versnelling en intensivering die nodig zijn om een transitie naar een
circulaire economie te bewerkstelligen, blijven achterwege. Wel zijn er vijf prioriteiten
benoemd, die elk hun eigen transitie-agenda zullen krijgen. Op zich is dat een goede
zaak, want generieke afspraken zullen niet werken, elke sector heeft andere
actoren en andere knelpunten die elk om een eigen aanpak vragen.
Risico van versnippering
vraagt om krachtige regie
Een risico bij zo’n aanpak is versnippering, waarbij alle
afzonderlijke kleine plannen en acties elk hun eigen weg zullen gaan, en elk
hun eigen dynamiek zullen kennen. De kunst zal daarom zijn hier de regie op te
houden, te zorgen dat alle betrokken partijen het grotere doel in de gaten blijven
houden en op koers blijven. Bovendien zullen SER, milieubeweging en Tweede Kamer de minister
en staatsecretaris (en de andere betrokken bewindslieden zoals Ploumen en
Koenders) bij de les moeten blijven houden, en voortgang op het gehele plan bewaken.
Dan gaat het dus niet om de chipsverpakking.
Reacties: ilia@foxgloves.eu
Terug naar mijn website: www.foxgloves.eu
